«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

По данным Всемирной организации здравоохранения, здоровье населения на 50 % зависит от образа жизни и на 25 % – от состояния окружающей среды. При анализе онкологических заболеваний в каком-либо экологическом регионе именно состояние окружающей среды становится фактором, влияние которого увеличивается до 60–80 %. Министерство Чрезвычайных ситуаций Кыргызской Республики в отчете за 2019 г. отмечает, что на территории Кыргызстана находятся 92 объекта с токсичными и радиоактивными отходами горнорудного производства с высоким уровнем радиации, что создает угрозу здоровью населения, живущего вблизи этих районов, а вопросы медико-географического анализа этих территорий находятся пока в разработке. При этом из литературных данных известно, что как можно более раннее выявление злокачественных новообразований, предупреждение их возникновения, а также формирование экологического сознания среди населения, являются приоритетными для сохранения здоровой нации. Для оценки состояния здоровья взрослого населения, проживающего вблизи районов хвостохранилищ и техногенного загрязнения, расположенных в Баткенской, Нарынской, Чуйской, Иссык-Кульской и Джалал-Абадской областях Кыргызской Республики, в 2016 по 2018 г. проведено эпидемиологическое исследование и проанализированы абсолютные и относительные показатели, позволяющее оценить заболеваемость злокачественными опухолями. Неблагополучное экологическое состояние в исследуемых регионах характеризуется относительно высокими уровнями заболеваемости раком молочной железы и желудочно-кишечного тракта, а также заболеваниями крови в когорте взрослого населения, проживающего на их территории.

техногенные загрязнения; урановые хвостохранилища; злокачественные опухоли; показатель заболеваемости; распространенность; экология; здоровье населения

Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун маалыматы боюнча, калктын ден соолугунун 50% жашоо образынан жана 25% айлана -чөйрөнүн абалынан көз каранды болот. Кандайдыр бир экологиялык региондогу онкологиялык ооруларды талдоого алганда, айлана-чөйрөнүн абалы ооруга таасирин тийгизүүчү негизги фактор болуп саналат, анын таасири 60-80%га чейин өскөн. Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин 2019-жылдагы отчетунда Кыргызстандын аймагында калктын ден соолугуна коркунуч туудурган радиациянын жогорку деңгээли менен тоо -кен өндүрүшүнүн уулуу жана радиоактивдүү калдыктары бар 92 объект бар экенин белгиленген, ал эми бул аймактарга медициналык-географиялык талдоо жүргүзүү маселеси аягына чейин иштелип чыга элек. Ошол эле учурда адабияттардан белгилүү болгондой, зыяндуу шишиктерди мүмкүн болушунча эртерээк аныктоо, алардын пайда болушунун алдын алуу, ошондой эле калк арасында экологиялык аң-сезимди калыптандыруу дени сак улутту сактоо үчүн артыкчылыктуу болуп саналат. 2016-2018-жылдары Кыргыз Республикасынын Баткен, Нарын, Чүй, Ысык-Көл жана Жалал-Абад облустарында жайгашкан калдыктар көмүлгөн жана техногендик булганган жерлерге жакын жашаган бойго жеткен калктын ден соолугунун абалын баалоо үчүн эпидемиологиялык изилдөө жүргүзүлүп, абсолюттук жана салыштырмалуу көрсөткүчтөр талданды, бул зыяндуу шишиктердин келип чыгышын баалоого мүмкүндүк берди. Изилденген аймактардагы жагымсыз экологиялык абал эмчек рагынын жана ашказан-ичеги рагынын, ошондой эле ушул аймакта жашаган чоң кишилердин тобундагы кан ооруларынын салыштырмалуу жогорку көрсөткүчтөрү менен мүнөздөлөт.

техногендик булгануулар; уран калдыктарын сактоочу жайлар; залалдуу шишиктер; орунун көрсөткүчү; таралышы; экология; калктын ден соолугу

According to the World Health Organization, the health of the population is 50 % dependent on lifestyle and 25 % – on the state of the environment. When analyzing oncological diseases in any ecological region, it is the state of the environment that becomes a factor, the influence of which increases to 60–80 %. The Ministry of Emergency Situations of the Kyrgyz Republic in the report of 2019 notes that in the territory of Kyrgyzstan there are 92 objects with toxic and radioactive waste of mining production with a high level of radiation, which poses a threat to the health of the population living near these areas, and issues of medical and geographical analysis of these territories are under development. At the same time, it is known from the literature that the earliest possible detection of malignant neoplasms, the prevention of their occurrence, as well as the formation of environmental awareness among the population are priorities for the preservation of a healthy nation. To assess the health status of the adult population living near the areas of tailing dumps and man-made pollution located in the Batken, Naryn, Chui, Issyk-Kul and Jalal-Abad regions of the Kyrgyz Republic in 2016–2018, an epidemiological study was conducted and absolute and relative indicators were analyzed to assess the incidence of malignant tumors. The unfavorable ecological state in the studied regions is characterized by relatively high rates of breast and gastrointestinal cancer, as well as blood diseases in the cohort of the adult population living in their territory.

technogenic pollution; uranium tailings; malignant tumors; morbidity rate; prevalence; ecology; public health