«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Рассмотрены генезис и этапы развития архитектуры традиционного жилища кыргызов с древнейшего периода до начала XX века. От мобильного жилища, сформировавшегося в кочевой период жизни кыргызов, до стационарных жилых домов. Проанализированы особенности возникновения и конструктивные элементы древнейших стационарных жилищ – землянок и юрт, кочевых жилищ Алтая и народов севера. Приводятся примеры и описываются постоянные жилища дома-усадьбы в районах оседлого земледелия VI–XII вв., а также особый вид жилища – караван-сараи. Особое внимание уделено народному жилищу XVII – начала XX в., раскрываются его типологические особенности. Приведена типология традиционных жилищ на территории страны, которая включает горный, предгорный и равнинный типы домов. Описаны особенности их архитектурно-планировочной и объемно-пространственной организации, а также конструктивные приемы. Обоснована историческая преемственность традиций народов Центральноазиатского региона. Установлена роль взаимодействия культур в развитии архитектуры жилища Кыргызстана.

генезис; жилище; этнический состав; типологические особенности; преемственность традиций; взаимодействие культур; архитектура Кыргызстана

Макалада байыркы доордон XX кылымдын башына чейинки кыргыздардын салттуу турак жай архитектурасынын генезиси жана өнүгүү этаптары каралат. Кыргыздардын көчмөн жашоосунда калыптанган көчмө турак жайдан баштап, стационардык турак жайларга чейин. Эң байыркы стационардык турак жайлардын – жер төлөлөр менен боз үйлөрдүн, Алтайдын жана түндүк элдердин көчмөн турак жайларынын пайда болуу өзгөчөлүктөрү жана түзүмдүк элементтери талдоого алынган. Мисалдар келтирилип, VI–XII кылымдарда отурукташкан дыйканчылык аймактарындагы туруктуу турак жайлар үйлөр, ошондой эле турак жайдын өзгөчө түрү – кербен сарайлар сүрөттөлөт. XVII кылымдан тартып XX кылымдын башына чейинки элдик турак жайга өзгөчө көңүл бурулуп, анын типологиялык өзгөчөлүктөрү ачылып көрсөтүлөт. Өлкөнүн аймагындагы салттуу турак жайлардын типологиясы келтирилген, ага тоодогу, тоо этектериндеги жана түздүк тибиндеги үйлөр кирет. Алардын архитектуралык-пландоо жана көлөмдүк-мейкиндик уюштуруу өзгөчөлүктөрү, ошондой эле конструктивдүү ыкмалары баяндалган. Орто Азия чөлкөмүнүн элдеринин салттарынын тарыхый уланмалуулугу негизделген. Кыргызстанда турак-жай архитектурасын өнүктүрүүдө маданияттардын өз ара карым-катышынын ролу белгиленген.

генезис; турак жай; этникалык курамы; типологиялык өзгөчөлүктөрү; салттардын уланмалуулугу; маданияттардын өз ара карым-катнашы; Кыргызстандын архитектурасы

The genesis and stages of the development of the architecture of the traditional dwelling of the Kyrgyz from the ancient period to the beginning of the XX century are considered. The stages of the emergence of housing from the mobile, formed during the nomadic period of the life of the Kyrgyz to stationary residential buildings are being studied. The features of the emergence and structural elements of the oldest stationary dwellings - dugouts and yurts, nomadic dwellings of the Altai and the peoples of the north are analyzed. Examples are given and descriptions are given of the permanent dwellings of the house-estate in the areas of settled agriculture of the 6th-12th centuries, as well as a special type of caravanserai dwelling. Their architectural-planning and volume-spatial solutions are described. Special attention in the work is given to the people's dwelling of the 17th - early 20th centuries. The typological features of the traditional dwelling of Kyrgyzstan of this period are revealed. A typology of traditional dwellings on the territory of Kyrgyzstan is given, which includes mountain, foothill and flat types of houses. The features of their architecturalplanning and volume-spatial organization, as well as constructive techniques are described. The historical continuity of the traditions of the peoples of the Central Asian region is substantiated. The role of interaction of cultures in the development of housing architecture in Kyrgyzstan is established.

genesis; housing; ethnic composition; typological features; continuity of traditions; interaction of cultures; architecture of Kyrgyzstan