Токтогулова Айчурек Шеркуловна – ст. преподаватель Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-777 135868, е-mail:
toktogulova_1972@mail.ru
ОБЩНОСТЬ ФОРМИРОВАНИЯ СЕЛЕВОГО ПОТОКА И ЗАТОРОВ ЛЬДА С ЗАЖОРАМИ НА РЕКАХ, МЕТОДЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И БОРЬБЫ С НИМИ
Рассматривается общность формирования селевых потоков и заторов льда на реках, методы исследований и борьбы с ними. Использован метод моделирования, который является разделом математического моделирования технических систем для познания закономерностей физических процессов в селевом потоке от ливневого дождя и заторов льда на реках. Предложен способ защиты от этих природных явлений путем отвода потока воды с помощью гидротехнических сооружений. Обосновано, что затраты для их защиты от обоих явлений значительно ниже затрат на восстановление сооружений после разбушевавшейся стихии. Отмечена нецелесообразность изучения этих двух природных явлений по отдельности, как отдельных научных направлений, принимая во внимание их общность с точки зрения причин их возникновения и ущерба от них, а также общность методов их исследования и защиты. Они отличаются лишь плотностью транспортируемых водой различных включений.
Түйүндүү сөздөр орус тилинде:обоснование; общность; ущерб; селевый поток; затор льда; метод; защита
ДАРЫЯЛАРДАГЫ МУЗ ТЫГЫНДАРЫ МЕНЕН СЕЛДЕРДИН ПАЙДА БОЛУШУНУН ЖАЛПЫЛЫГЫ, ИЗИЛДӨӨ ЖАНА АЛАРГА КАРШЫ КҮРӨШҮҮНҮН ЫКМАЛАРЫ
Макалада дарыяларда селдин жана муз тыгындарынын пайда болушунун жалпылыгы, изилдөө жана алар менен күрөшүү ыкмалары каралат. Дарыялардагы нөшөрлүү жамгырдан жана муздун тыгынынан сел агымындагы физикалык процесстердин мыйзам ченемдүүлүктөрүн билүү үчүн техникалык системаларды математикалык моделдөөнүн бөлүмү болгон моделдөө ыкмасы колдонулган. Гидротехникалык курулуштардын жардамы менен суунун агымын буруу аркылуу бул табигый кубулуштардан коргоонун ыкмасы сунушталды. Аларды эки кубулуштан коргоого кеткен чыгымдар катуу кырсыктан кийин курулуштарды калыбына келтирүүгө кеткен чыгымдардан алда канча төмөн экендиги далилденген. Бул эки табигый кубулушту алардын келип чыгуу жана зыян келтирүү себептери жагынан жалпылыгын, ошондой эле аларды изилдөө жана коргоо ыкмаларынын жалпылыгын эске алуу менен, аларды ар бирин өзүнчө илимий багыт катары изилдөөнүн максатка ылайыксыздыгы белгиленген. Алар суу менен ташылган ар кандай кошулмалардын тыгыздыгы менен гана айырмаланат.
Түйүндүү сөздөр кыргыз тилинде:негиздеме; жалпылык; зыян; сел агымы; муз тыгыны; ыкма; коргоо
THE GENERALITY OF THE FORMATION OF MUDFLOW AND ICE JAMS WITH ICE JAMS ON RIVERS, METHODS OF RESEARCH AND FIGHT AGAINST THEM
Here, the generality of the formation of mudflows and ice jams on rivers and methods of research and control of them are considered. The commonality of their research and protection from them is the use of the modeling method, which is a section of mathematical modeling of technical systems, for understanding the laws of physical processes
in a mudflow from heavy rain and ice jams on rivers. Protection from two natural phenomena by diverting the flow of water using hydraulic structures also confirms the commonality of their methods and means of protection. Material costs for the protection of both phenomena will pay off many times over, compared with the costs of restoring after a raging disaster. The study of the above two natural phenomena separately as separate scientific areas would be inappropriate, knowing their commonality in terms of the causes of their occurrence and damage from them, as well as the commonality of methods for their study and protection from them. They differ only in the density of inclusions
transported by water.
justification; commonality; damage; mudflow; ice jam; method; protection