Токтогулова Айчурек Шеркуловна – ст. преподаватель Кыргызского государственного техничес-кого университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-777 135868, е-mail: toktogulova_1972@mail.ru
Кабаева Гулнара Джамалбековна – д-р физ.-мат. наук, профессор, директор Института информационных технологий Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-555 725088, е-mail: kabgd@mail.ru
Жумаев Таабалды – канд. техн. наук, доцент кафедры «Метрология и стандартизация» Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-777 897465, +996-707 635442, е-mail: jumaevt1948@mail.ru
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ ФИЗИЧЕСКОГО ПРОЦЕССА В ГИДРОТЕХНИЧЕСКОМ СООРУЖЕНИИ
Рассматривается метод математического моделирования физического процесса в гидротехническом сооружении, с помощью которого возможно предотвратить формирование заторов льда на реках. Эти опасные природные явления приводят к затоплениям прилегающих территорий, объектов инфраструктуры и других наземных объектов. Разработана математическая модель физического процесса и устройств гидротехнического сооружения, которые помогут предотвратить формирование заторов льда на реках. Это возможно осуществить путем отвода кусков льда и снежных зажоров с помощью перенаправления движения потока талых вод из-подо льда, а также поступающей воды сверху, по ж/б желобам, которые размещены последовательно и встык во вырытый ниже дна и по середине русла реки канал.
Түйүндүү сөздөр орус тилинде:математическое моделирование; заторы; снежные зажоры; гидротехническое сооружение
ГИДРОТЕХНИКАЛЫК КУРУЛУШТАГЫ ФИЗИКАЛЫК ПРОЦЕССТИ МАТЕМАТИКАЛЫК МОДЕЛДӨӨ
Гидротехникалык түзүлүштөгү физикалык процессти математикалык моделдөө ыкмасы каралат, анын жардамы менен дарыяларда муз тыгындарынын пайда болушун алдын алууга болот. Бул коркунучтуу жаратылыш кубулуштары курчап турган аймактарды, инфраструктуралык объекттерди жана башка жер үстүндөгү объекттерди суу каптоого алып келет. Дарыяларда муз тыгынын пайда кылбоого жардам бере турган физикалык процесстин жана гидротехникалык түзүлүштөрдүн математикалык модели иштелип чыккан. Муну муз жана кар тыгындарын муздун астынан эриген суулардын агымынын кыймылын, ошондой эле жогорудан келген сууну темир жол арыктары боюнча кезек-кезеги менен жана түбүнөн ылдый жана дарыянын нугунун ортосунан казылган каналга кайра багыттоо аркылуу ишке ашырса болот.
Түйүндүү сөздөр кыргыз тилинде:математикалык моделдөө; тыгындар; кар тыгындары; гидротехникалык түзүлүш
MATHEMATICAL MODELING OF THE PHYSICAL PROCESS IN A HYDRAULIC STRUCTURE
The method of mathematical modeling of the physical process in a hydraulic structure is considered, with the help of which it is possible to prevent the formation of ice jams on rivers. These dangerous natural phenomena lead to flooding of adjacent territories, infrastructure facilities and other ground facilities. A mathematical model of the physical process and devices of the hydraulic structure has been developed, which will help prevent the formation of ice jams on rivers. This can be done by removing pieces of ice and snow jams by redirecting the flow of meltwater from under the ice, as well as incoming water from above, along the railway gutters, which are placed sequentially and butt-to-butt into the channel dug below the bottom and in the middle of the riverbed.
Түйүндүү сөздөр англис тилинде:mathematical modeling; congestion; snow jams; hydraulic structure